‘Druk de knop in de machine’, stond er in de handleiding van mijn nieuwe fototoestel. Veiligheidshalve heb ik toch maar wat minder geweld gebruikt. Vertalen is een vak. Helaas is vertalen ook nogal eens een sluitpost op de begroting en dan krijg je bovenstaande juweeltjes.
Vertaler Italiaans met inspiratie
Jammer, want vertalen is een heel mooi vak. Het is spelen met woorden, zinnen, stijl en betekenis. Een boodschap overbrengen en een brug slaan tussen het origineel en de vertaling. Ofwel, tussen brontaal en doeltaal, zoals wij vertalers zeggen. Aan de Universiteit Utrecht koos ik bij mijn studie Italiaanse taal en letterkunde voor de specialisatie vertalen omdat het spel met talen me zo boeide. En dat is nog steeds het geval. Taal inspireert me.
Een goede vertaler: wat mag je daarvan verwachten?
Wanneer ben je een goede vertaler? Een paar eigenschappen op een rij van deze bijzondere diersoort.
- Een goede vertaler beheerst brontaal én doeltaal tot in de puntjes
Als je vanuit het Italiaans naar het Nederlands vertaalt, moet niet alleen je Italiaans goed zijn – je moet ook een kei zijn in Nederlands. Tot op de komma. Je moet kunnen schrijven voor elke doelgroep en in elke toon. Natuurlijk hebben grammatica en stijl geen geheimen voor je. Je weet wat het verschil is tussen een uitbreidende en een beperkende bijzin. Ofwel: hoe 1 komma een groot verschil kan maken! - Een goede vertaler is thuis in het onderwerp
Om een tekst te kunnen vertalen, moet je begrijpen wat er staat. Dat betekent dat je je soms uitgebreid moet inlezen in het onderwerp. Het kan gebeuren dat je in één week een tekst moet vertalen over robotica, een tekst over klimaatgeregelde vitrinekasten en een tekst over alpiene vegetatie. Een goede vertaler heeft een zeer brede algemene ontwikkeling en kan snel en gedegen bronnenonderzoek doen. - Een goede vertaler slaat stevige bruggen
Als je vertaalt, sla je bruggen tussen schrijver en lezer, brontaal en doeltaal. Tussen culturen en tijden. Een goede vertaler is een geoefende bruggenbouwer. - Een goede vertaler is een Pietje Precies
Zeg maar gerust een perfectionist. Maar wel iemand die kan inplannen en inschatten en z’n deadlines haalt. Linksom of rechtsom. - Een goede vertaler overlegt
Hij bespreekt met de opdrachtgever wat het doel is van de vertaling, wie de doelgroep is en wat de vertaling bij de lezer teweeg moet brengen: moet de tekst een bepaalde emotie opwekken, de lezer iets leren en of aanzetten tot actie? - Tot slot: een goede vertaler rust pas als zijn vertaling goed is
Dat betekent dat hij schaaft, vijlt en herziet. Redigeert en corrigeert. Net zolang tot vorm en inhoud volmaakt in balans zijn en het resultaat helder leesbaar is.
Eén ding staat vast: de teksten van goede vertalers blinken uit. Hun tekst is hun visitekaartje.
Vertalingen in alle soorten en maten
Nu zijn er natuurlijk veel soorten teksten: je hebt webteksten en romans, dichtwerken en reclameslogans.Een gebruiksaanwijzing vertalen is één, een literair werk vertalen is iets heel anders. Bij informatieve teksten moet je als vertaler de inhoud overbrengen. 
Denk maar aan een trouwakte, een informatiebrochure of een handleiding. Die moet direct duidelijk zijn. Bij het vertalen van proza of poëzie gaat het niet meer alleen om het overbrengen van de inhoud, maar krijg je ook te maken met de stijl van de schrijver. Wat wil (of wilde) de schrijver vertellen, wat wil hij of zij aan de lezer meegeven?
Een vertaling als brug tussen tijd en cultuur
Elke vertaler weet: hoe verder het origineel van de lezer af ligt in tijd en cultuur, hoe lastiger het is om bij de lezer van de doeltaal hetzelfde effect te bereiken als het origineel heeft (gehad) op de lezer van de brontaal.
Een voorbeeld: de vertaling van een recent verschenen Engelse bestseller zal op een Nederlandse lezer waarschijnlijk bijna dezelfde impact hebben als op de lezers van het origineel. Maar vertaal je een middeleeuws dichtwerk uit het Italiaans, dan is het moeilijker om bij de lezers anno 2015 eenzelfde gevoel op te wekken als het origineel in de middeleeuwen heeft gedaan.
Poëtisch en middeleeuws
Zo was de reis die Dante in zijn Divina Commedia maakte door de drie rijken van het hiernamaals voor de lezers in de 14e eeuw heel levensecht. De tijdgenoten van Dante geloofden in hemel, hel en vagevuur. In de aarde als middelpunt van het heelal, beschenen door het licht van het paradijs. Dantes wereldbeeld was hun wereldbeeld. Anno nu maakt de Goddelijke Komedie nog steeds veel indruk, als spiritueel en religieus verhaal en als toonbeeld van dichtkunst. Maar de impact op de lezer van nu is anders dan die op de lezer van toen.
Het is de vraag of dat erg is. Moet een vertaling die 7 eeuwen na het origineel verschijnt de lezer aanzetten tot vroom gedrag of juist kennis laten maken met een prachtig – en in zekere zin tijdloos – verhaal en een fascinerende cultuur? Het antwoord mag je zelf geven…
Vertalers hebben de wereld aan hun voeten
Boeken vol zou ik kunnen schrijven over het vertaalvak. Maar ik moet weer verder met mijn vertaalklus. Want deadline is deadline.
Kort en goed: vertalen is prachtig werk. En wat ik er ook zo leuk aan vind: je kunt vertaalwerk overal mee naar toe nemen. Een laptop en wifi en ik kan van wal. De wereld is mijn kantoor.
